​​W pracy terapeutycznej często spotykam osoby, które mówią:
● „Zapomniałam, teraz muszę wszystko nadrobić”,
● „Jak mogłam tak to zostawić?”,
● „Muszę się bardzo pospieszyć”.
W tych zdaniach słychać nie tylko stres – słychać też oskarżenie siebie. Jakby zapomnienie
było przestępstwem, a osoba była winna zaniedbania, które trzeba „odpokutować”. Tymczasem
zapominanie – mgła umysłowa, przeciążenie, zgubienie wątku – nie jest aktem woli. To
doświadczenie, które przydarza się każdemu. Jesteśmy wtedy bardziej ofiarami przeciążenia
niż sprawcami zaniedbania.
Gdy mózg włącza tryb czerwonego alarmu
Wiele osób funkcjonuje tak, że dopiero pod presją i w sytuacji podbramkowej uruchamia 100%
swoich możliwości. To niezwykły talent – mobilizacja, błyskotliwość, elastyczność, zdolność do
przenoszenia gór.
Problem zaczyna się wtedy, gdy ta moc uruchamia się nie z radości tworzenia, ale z:
● lęku,
● poczucia winy,
● potrzeby „naprawienia szkody”.
Wtedy sukces – choć realnie duży – nie zostaje przez nas przyjęty. Zamiast dumy pojawia się
myśl: „Uff, następnym razem muszę się bardziej pilnować”. Energia zostaje zużyta, ale nie
wraca. A bez powrotu energii:
● ciało zaczyna chorować,
● organizm się wypala,
● praca przestaje cieszyć,
● działamy tylko „żeby nie zawalić”.
Sukces potrzebuje świętowania
Psychologia mówi, że sukces składa się z dwóch etapów:
1. Działanie – wykonanie zadania
2. Ugruntowanie – zauważenie i przeżycie tego, co osiągnęłam
Jeśli świętowania nie ma:
● sukces nie zapisuje się w nas w pełni,
● poczucie własnej kompetencji nie rośnie,
● pojawia się poczucie „ciągłego udowadniania, że potrafię”.
To błędne koło: więcej pracy → mniej energii → brak świętowania → brak wzmacniania →
jeszcze więcej pracy.
Jak przerwać ten wzorzec?
● Wyobrazić sobie wiele części siebie: jedną, która działa, i drugą, która ma prawo do
odpoczynku.
● Nie oddawać całej uwagi problemowi – zostawić miejsce na życie.
● Zobaczyć otoczenie jako sprzyjające, a nie wrogie.
● Muzyka i wizualizacja jako reset – oddechy, wyobrażenie „prysznica” zmywającego
napięcie.
Psychologiczne podłoże: ADHD, trauma i autokrytyka
1. ADHD i prokrastynacja dopaminowa
U osób z ADHD często występuje:
● trudność w podtrzymaniu działania bez bodźca emocjonalnego,
● niedobory dopaminy w obszarach mózgu odpowiedzialnych za regulację aktywności,
● aktywacja dopiero pod presją czasu, stresem lub zagrożeniem porażką (deadline-driven
motivation).
To nie lenistwo – to brak „paliwa startowego” w mózgu.
2. Mechanizmy traumatyczne i hiperczujność
U osób po doświadczeniach traumatycznych powstaje wzorzec:
● dopóki nie ma alarmu – nie ma działania,
● lęk daje mobilizację, a po wykonaniu zadania pojawia się ulga, nie duma.
Ciało uczy się funkcjonowania w stanie: „Działam dobrze tylko wtedy, gdy się boję”.
3. Autokrytyk jako motywator
Często jedynym „silnikiem” staje się:
● zawstydzenie,
● strach przed oceną,
● poczucie winy.
To skuteczny, ale kosztowny system – energia idzie w działanie, ale nie wraca.
Neuropsychologia ADHD
● Układ nerwowy w ADHD działa inaczej w obszarach odpowiedzialnych za regulację
dopaminy, inicjowanie działania, utrzymanie koncentracji i funkcje wykonawcze.
● Nudne, mało emocjonalne zadania nie generują wystarczającej dopaminy → brak startu
i utrzymania uwagi.
● Dopamina u osób z ADHD pojawia się dopiero w sytuacjach konieczności, ryzyka lub
silnych emocji.
● W stresie mózg ADHD może działać genialnie – kreatywność, szybkość przetwarzania
informacji, koncentracja rosną. To jednak stan wyczerpujący i krótkotrwały.
Paraliż wykonawczy objawia się pustym patrzeniem, poczuciem „nie mogę ruszyć”,
zamrożeniem – mimo chęci działania. Autokrytyka pogarsza sytuację, zamieniając talent w
mechanizm przetrwania.

 

ADHD, trauma i neurobiologia: badania

● ADHD zwiększa ryzyko PTSD – Mendelian Randomization i badania rodzeństwa
pokazują genetyczne powiązanie [PubMed].
● Komorbidność ADHD i PTSD u dorosłych: 28–36% [BioMed Central].
● U kobiet ryzyko współwystępowania ADHD i PTSD jest wyższe niż u mężczyzn
[PubMed].
● Leczenie atomoksetyną (ATX) może zmniejszać nadpobudliwość i objawy traumy
jednocześnie [Frontiers in Psychiatry].
● Osoby z ADHD w uzależnieniach częściej doświadczają traumatycznych zdarzeń i mają
silniejsze objawy PTSD [Karger Publishers].
Interpretacja dla praktyki terapeutycznej
Mechanizm „działam dopiero pod presją” może mieć neurobiologiczne podłoże ADHD i
nakładać się na nadreaktywny układ alarmowy po traumie. Wymaga to dwutorowego podejścia:
regulacja systemu stresowego i praca nad mechanizmami ADHD.

Rekomendacje terapeutyczne:

● Dokładna historia traumy podczas diagnozy ADHD.
● Zwracanie uwagi na paradoksalną mobilizację klienta.
● Podejście łączone: terapia traumy + strategie ADHD (body-doubling, planowanie,
farmakoterapia jeśli wskazane).

Praktyczne strategie dla osób z ADHD

1. „Startery dopaminowe” – rytuały startowe (muzyka, ruch, oddechy, kawa, timer).
2. Body Doubling – praca w obecności drugiej osoby.
3. Technika „5 minut” – zacznij od krótkiego fragmentu zadania.
4. Praca blokowa – 20–40 min pracy + przerwa.
5. Zasada „jedno okno” – ograniczenie bodźców i rozpraszaczy.
6. Zewnętrzna pamięć – tablice, listy, kalendarze, aplikacje.
7. Branie zadania w części – dziel duże projekty na małe kroki.
8. Włączenie ciała – ruch reguluje układ nerwowy.
9. Świętowanie sukcesu – mikrocelebracje, pozytywne notatki, nagrody.
10. Relacja z samym sobą – autoregulacja zamiast samobiczowania.

Podsumowanie 

ADHD to nie brak zdolności – to inna architektura mózgu. Mózg osoby z ADHD odpala się
później, ale działa genialnie, gdy startuje. Najbardziej pomaga wsparcie sposobu, w jaki działa
układ nerwowy, a nie próby działania „jak inni”. Świętowanie sukcesów, autoregulacja i strategie
neuropsychologiczne pozwalają działać z radością i skutecznie, bez wyczerpywania się.

Bibliografia
1. Magdi, S., et al. (2023). Systematic review of adult ADHD comorbidities with PTSD. Systematic Reviews. BioMed Central. https://doi.org/10.1186/s13643-023-02135-2
2. PubMed. (2023). The Relationship of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder With Posttraumatic Stress Disorder: Mendelian Randomization and Sibling Comparison Study. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov

3. PubMed. (2023). Sex differences in the comorbidity between ADHD and PTSD. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
4. Lippincott Journals. (2022). Genetic correlation between ADHD and PTSD: Implications for neurobiological mechanisms. Psychiatric Genetics.
5. Frontiers in Psychiatry. (2021). Case study: Atomoxetine in a patient with ADHD and
PTSD symptoms – neurobiological implications. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2021.00000
6. Karger Publishers. (2020). Trauma exposure and PTSD symptomatology in individuals with ADHD and substance use disorders. https://www.karger.com
7. Termedia. (2023). ADHD and trauma: neurobiological and clinical perspectives.
8. Centrum terapii ALMA. (2022). Paradoksalna mobilizacja: terapia ADHD i trauma w praktyce klinicznej.
9. PsychoMedicEDU. (2022). Integracja terapii ADHD i pracy nad traumą: praktyczne rekomendacje dla terapeutów

. 
Autorka: Monika Wiech - W ADHD świat wygląda czasem inaczej